سوره نوح هفتاد و یکمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۹ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام نوح به دلیل پرداختن به داستان حضرت نوح(ع) است. این سوره ترسیمی است از بیان مبارزه دائمی طرفداران حق و باطل و برنامه‌هایی که طرفداران حق در مسیر خود باید به کار بندند. این سوره از سوره‌های مفصلات یعنی سوره‌های نسبتا کوچک قرآن است.
دو آیه تاخیر اجل و طلب غفران برای خود و مؤمنان از آیات مشهور این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره نقل شده هر كس سوره نوح (ع) را قرائت كند، از مؤمنانی است كه دعای حضرت نوح (ع) شامل حال او می‌شود.
نکات تفسیری
چند نکته تفسیری ذیل برخی از آیات سوره نوح ارائه شده است
اصول سه‌گانه دعوت حضرت نوح(ع)
آیه سوم سوره نوح «أَنِ اعْبُدُوا اللَّـهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِيعُونِ» را دربردارنده اصول سه‌گانه دعوت حضرت نوح(ع) دانسته‌اند. علامه طباطبایی بخش اول آیه «أَنِ اعْبُدُوا اللهَ» را نشان‌دهنده شناخت قوم نوح نسبت به خدا می‌داند؛ ولی آنها چون وثنی بودند به جای پرستش خدا، بت‌ها را به عنوان شفیع نزد خدا عبادت می‌کردند؛ به همین دلیل اصل اول دعوت نوح را دعوت به توحید در عبادت معرفی می‌کند.[۱۰] دومین اصل برگرفته از عبارت «وَ اتَّقُوهُ» اجتناب از گناهان کبیره و صغیره یعنی شرک و پایین‌تر از آن و در مقابل آن انجام اعمال صالحی است که نباید ترک شود. اصل سوم از فراز سوم آیه «وَ أَطِيعُونِ» گرفته شده که آن را اطاعت از نوح، تصدیق رسالتش و گرفتن معالم( نشانه‌های پیمودن راه ) دین از او دانسته‌اند.[۱۱]
کسب رحمت و برکت با استغفار
آیات ۱۰ تا ۱۲ سوره نوح «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُم مِّدْرَ‌ارً‌ا وَيُمْدِدْكُم بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَل لَّكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَل لَّكُمْ أَنْهَارًا»[یادداشت ۴] استغفار را از جمله راه‌های کسب رحمت و برکت خداوند معرفی کرده‌است.[۱۲] ذیل این آیات روایاتی وارد شده که جلب منفعت و رحمت خداوند را منوط به طلب آمرزش از خداوند کرده‌است.[۱۳][یادداشت ۵]
آیات مشهور سوره نوح
دو آیه ۴ و ۲۸ سوره نوح درباره تاخیر زمان مرگ و طلب غفران برای خود و مؤمنان از آیات مشهور و نامدار این سوره است.
آيه تأخیر اجل (۴)
مقالهٔ اصلی: آیه تأخیر اجل
«يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرْكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى ۚ إِنَّ أَجَلَ اللَّـهِ إِذَا جَاءَ لَا يُؤَخَّرُ لَوْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۴﴾»
([تا] برخى از گناهانتان را بر شما ببخشايد و [اجل] شما را تا وقتى معين به تأخير اندازد. اگر بدانيد، چون وقت مقرر خدا برسد، تأخير بر نخواهد داشت.)
به تأخیر افتادن اَجَل یا زمان مرگ انسان از مباحث کلامی است که ذیل آیه چهارم سوره نوح به آن پرداخته شده است.[۱۴] در این آیه خطاب به مشرکان آمده است در صورت ایمان به اصول سه‌گانه دعوت حضرت نوح(ع) گناهان شما بخشیده و اجل شما به تأخیر می‌افتد.[۱۵]
بسیاری از مفسران شیعی طبق مفاد این آیه «اجل» را به «اجل معلق» و اجل مسمی یا «اجل نهایی» و به تعابیر دیگر به اجل نزدیک و دور یا اجل مشروط و اجل مطلق تقسیم کرده‌اند؛ بر این اساس «اجل معلق» به وسیله راهکارهایی از جمله استغفار قابل تأخیر است و اجل نهایی که از آن به «اجل الله» نیز تعبیر شده، حتمی است و قابل تغییر نیست.[۱۶] علامه طباطبایی تأخير مرگ تا اجلى معين را در این آیه، نتيجه عبادت خدا، تقوى و اطاعت رسول دانسته و اینکه به كفار وعده داده شده اگر صاحب ايمان و تقوا و اطاعت شوند، اجل كوتاه‌ترشان را تا اجل مسمى به تأخير مىاندازد.[۱۷]
تأخیر اجل، مورد تایید روایات نیز واقع شده است. [۱۸] در روایتی از امام صادق(ع) آمده است «مَنْ یَمُوتُ بالذُنوب أَکْثَرُ مِمَّنْ یَمُوتُ بالآجال وَ مَنْ یَعیشُ بالإحْسان أَکْثَرُ ممَّن یَعیشُ بالأَعمار؛ آنها كه بر اثر گناهان مىميرند بيش از آنها هستند كه به مرگ الهى( اجل مقرّر) از دنيا مى‌روند و كسانى كه بر اثر نيكوكارى عمر طولانى پيدا مىكنند بيش از كسانى هستند كه بر اثر عوامل طبيعى عمرشان زياد مىشود»[۱۹]
آیه طلب غفران بر ای پدر و مادر و خویشان(۲۸)
آیه ۲۸ سوره نوح درباره طلب غفران برای خود، والدین و مؤمنان از دعاهای قرآنی مشهوری است که در قنوت نماز نیز خوانده می‌شود.
«رَّ‌بِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا﴿۲۸﴾»
(پروردگارا، بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنى كه در سرايم درآيد و بر مردان و زنان با ايمان ببخشاى و جز بر هلاكت ستمگران ميفزاى.)
طلب آمرزش از سوی حضرت نوح(ع) را به دلیل امکان ترک اولایی دانسته‌اند که ممکن است از سوی او سر زده باشد همچنانکه اولیاء الله بعد از همه تلاشی که در راه خدا از خود نشان می‌دهند باز خویش را مقصر می دانند تا هرگز گرفتار غرور نشوند.[۲۰] علامه طباطبایی منظور از «ولمن دخل بیتی» را اقوام و خویشان مؤمن و منظور از «و للمومنین و المومنات» را همه مران و زنان مؤمن تا روز قیامت دانسته است. به نظر وی واژه تبار اشاره به هلاکتی است که در آخرت باعث عذاب اخروی و در دنیا باعث نابودی می‌گردد. و این همان گمراهی و غرق شدن قوم نوح است.[۲۱] فراز‌هایی از آیه ۲۸ سوره نوح در رکعت دوم نماز فرزند برای پدر ومادر که مشهور به نماز والدین است ده مرتبه خوانده می شود. [۲۲]
فضیلت و خواص
مقالهٔ اصلی: فضائل سور
در فضیلت تلاوت سوره نوح از پیامبر اکرم(ص) نقل شده هر كس سوره نوح را قرائت كند، از مؤمنانی است كه دعای حضرت نوح شامل حال او می‌شود.[۲۳] از امام صادق(ع) نیز روایت است هر كس كه به خدا ایمان دارد و كتابش را قرائت می‌كند، قرائت سوره نوح را رها نكند. هر بنده‌ای كه با امید به پاداش الهی و شكیبایی در راه خدا سوره نوح را در نمازهای واجب و مستحب خود بخواند خداوند او را در بهشت در خانه‌های نیكوكاران(ابرار) مسكن دهد.[۲۴] در برخی روایات برای قرائت این سوره خواصی چون رهایی از اسارت، سلامتی در سفر[۲۵] و بهبود وضعیت مالی[۲۶] و همچنین برآورده شدن حاجات نقل شده است.[
