سوره شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح نود و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. هر سه نامِ سوره، از آیه اول آن گرفته شده است که از شرح صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) سخن می‌گوید. سوره انشراح از نعمت‌های خداوند به رسولش سخن می‌گوید و پیامبر(ص) را تسلی می‌دهد. از آیات مشهور این سوره، آیه ۵ است که وعده می‌دهد در کنار دشواری، آسانی است. این آیه را از جمله ضرب‌المثل‌های قرآنی برشمرده‌اند و در اشعار فارسی نیز بازتاب داشته است.
بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، در نماز واجب بعد از سوره حمد نمی‌توان سوره انشراح را به تنهایی خواند، بلکه باید آن را همراه سوره ضحی قرائت کرد. در فضیلت تلاوت سوره شرح از پیامبر(ص) روایت شده هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه پیامبر(ص) را دیدار كرده است.
آیات مشهور سوره شرح
«فإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»﴿۶﴾
ترجمه: پس [بدان كه] با دشوارى، آسانى است. آرى، با دشوارى، آسانى است.
در تفسیر این آیه آمده است محتوای این آیه اختصاص به پیامبر(ص) و زمان آن حضرت ندارد، بلکه به صورت قاعده‌ای کلی است که به انسان‌های مؤمن نوید آسانی و گشایش می‌دهد. نکته‌ای که در این آیه وجود دارد این است که قرآن می‌گوید در همان زمان که سختی وجود دارد، آسانی هم هست، نه آنکه آسانی بعد از سختی بیاید.[۶]علامه طباطبایی در المیزان از برخی مفسران نقل کرده که آیه (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) جمله جدیدی است و عطف به آیه قبل (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) نیست در نتیجه بر اساس یک قاعده در زبان عربی[یادداشت ۱] از دو آیه ۵و۶ فهمیده می‌شود که همراه یک سختی(عُسر) همیشه دو راحتی(یُسر) وجود دارد.البته(معیّت) همراه بودن یُسر با عُسر به معنای تحقق در زمان واحد نیست بلکه به معنای قرار گرفتن در پی یکدیگر است.[۷]تفسیر نور در تفسیر آیه می‌نویسد سنّت و برنامه الهى آن است كه به دنبال هر سختى، آسانى است. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» (در جاى ديگر قرآن مى‌خوانيم: «سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً» (آیه ۷ سوره طلاق) سختى‌ها و مشكلات زوال‌پذيرند و به آسانى تبديل مى‌شوند).
صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آيد
[۸]
این آیه جزو ضرب‌المثل‌های قرآنی به شمار رفته است.[۹] اشعاری در فارسی وجود دارد که از این آیه استفاده کرده‌اند یا از آن اقتباس شده‌اند:
ابن‌یمین:
مده دل ز دست از غمى هست و خوفى
که آید دو چندانت شادی و یُسرا
نه ایزد چنین گفت در وحىِ مُنزَل
«مَعَ العُسْرِ یُسْرا»، «مَعَ الیُسْرِ عُسْرا»[۱۰]
قاآنی:
یزدان به نبی گفته که در عسر بود یسر
وین نکته برِ نفس سلیم است مسلّم[۱۱]
نیک نامی و بلند آوازه گی پیامبر سوره شرح
(وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ و نامت را براى تو بلند گردانيديم.) رفع ذِکر به معناى بلند آوازه کردن کسى است آنگونه که نامش و گفتگویش از همه نام‌ها و همه خاطره ها بلندتر باشد، و خداى تعالى نام آن حضرت را چنین کرد، و یکى از مصادیق بلندآوازه ساختن نام پیامبر این است که خداوند در شهادتین (گواهی‌دادن به یگانگی خدا و رسالت حضرت محمد(ص) و اقرار به پذیرفتن توحید و نبوت) که اساس دین خدا است، خداوند نام او را قرین نام خود کرد ، و بر هر مسلمانى واجب کرد که در هر روز درنمازهاى پنجگانه واجب نام پیامبر را با نام خداى تعالى به زبان جارى سازد. [۱۲]قتاده نیز گفته هیچ خطیبی وشهادت دهنده به توحید و نمازگزاری نیست مگر این که باید شهادت به توحید و رسالت بدهد وبگوید«أشْهَدُ أنْ لا الهَ الاّ الله و أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله» وحسان بن ثابت نیز در اشعاری به این فضیلت در باره پیامبر(ص) تصریح کرده است
أغَرُّ عَلَيْهِ لِلنُّبُوَّةِ خَاتَمٌ
مِنَ اللَّهِ مَشْهُودٌ يَلُوحُ ويُشْهَدُ
وضمَّ الإلهُ اسمَ النبيّ إلى اسمهِ
إذا قَالَ في الخَمْسِ المُؤذِّنُ أشْهَدُ
وشقّ لهُ منِ اسمهِ ليجلَّهُ
فذو العرشِ محمودٌ وهذا محمدُ
[۱۳] «پیامبر اکرم (ص)] انسان نیکو و سفید رویی است که آخرین پیامبر در میان پیامبران الهی «ع» است و خداوند نیز آن را تایید کرده و بر خاتمیت رسول گرامی اسلام «ص»گواهی داده است.
خداوند نام پیامبر (ص) را کنار نام خود قرار داده است؛ آنگاه که مؤذن پنج بار در اذان که پیش از اقامه نماز گفته می‌شود به رسالت پیامبر (ص) در کنار یگانگی و وحدانیت خداوند بلند مرتبه شهادت می‌دهد.
نام پیامبر (ص) نیز از روی تجلیل و بزرگی از نام خداوند [عزوجل] گرفته شده است؛ خداوند دارای عرش، محمود است و نام پیامبر (ص) محمد است.»
