نامگذاری این سوره به نام زُمَر (به معنای گروهها) به دلیل وجود این واژه در آیات ۷۱ و ۷۳ این سوره است. این آیات به ورود گروه بهشتیان به بهشت و راندن گروه دوزخیان به جهنم اشاره میکند. نام دیگر این سوره غُرَف به معنای اتاقهای بهشتی است که در آیه بیستم به آن اشاره شده است. این سوره را سورة العرب نیز نامیدهاند؛ زیرا در آیه ۲۸، قرآن را با صفت «عربی» توصیف کرده است.[۱]
ترتیب و محل نزول
سوره زمر جزو سورههای مکی و در ترتیب نزول، پنجاه و نهمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، سی و نهمین سوره است[۲] و در جزء ۲۳ و ۲۴ قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره زمر ۷۵ آیه، ۱۱۸۰ کلمه، ۴۸۷۱ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سورههای مَثانی و در حدود نیم جزءِ قرآن است.[
شان نزول برخی آیات سوره زمر
برای نزول چند آیه از سوره زمر اسبابی ذکر شده است.
اجتناب از عبادت طاغوت
نزول آیات ۱۷ و ۱۸ سوره زمر «وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن يَعْبُدُوهَا…» را درباره زید بن عمرو بن نُفیل، اباذر غفاری و سلمان فارسی دانستهاند که در زمان جاهلیت همواره جمله «لا اله الا الله» را بر زبان جاری کرده و استقامت میورزیدند.[۷]
شرح صدر
قسمت اول آیه ۲۲ سوره زمر را «أَفَمَن شَرَحَ اللَّـهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِّن رَّبِّهِ ۚ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّـهِ…» درباره حمزه سید الشهداء و امام علی(ع) دانستهاند که خداوند سینهای گشاده برای پذیرش اسلام به آنان اعطا کرده بود و قسمت دوم آیه را درباره ابولهب و فرزندانش میدانند که به خاطر سنگدلی از ذکر خدا سرباز میزدند.[۸]
امید به رحمت خدا
چند شأن نزول برای آیه ۵۳ این سوره «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّـهِ ۚ…» ذکر شده است:
وحشی (غلام جبیر بن مطعم)که در جنگ احد، حمزه عموی پیامبر را شهید کرد.[۹]
جوانی[یادداشت ۱] که کفن دزدی میکرد و روزی جسد دختری از انصار را برهنه کرد و عمل منافی عفت با آن انجام داد.[۱۰]
اهل مکه که بت پرستیده و خون بیگناهان را ریخته بودند.[۱۱]