سوره زلزله یا زلزال نودونهمین سوره قرآن که از سوره‌های کوتاه است و در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. بیشتر مُفسِّران گفته‌اند این سوره، مدنی است. نام سوره از آیه اول آن گرفته شده است.
سوره زلزله از نشانه‌های روز قیامت و اینکه هر نیکوکار و بدکاری در آن روز نتیجه اعمالش را می‌بیند، سخن می‌گوید. در روایات آمده است سوره زلزله به منزله یک‌چهارم قرآن است و هرکس آن را تلاوت کند، گویی سوره بقره را تلاوت کرده است.
آیات مشهور سوره زلزله
فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (آیات ۷و۸)
در این دو آیه آمده است، هرکس به اندازه ذره‌ای خوبی یا بدی کند، آن را خواهد دید.ذره مِثْقالَ» از «ثقيل» به معناى ميزان سنگينى است و كلمه «ذَرَّةٍ» يا به معناى كوچك‌ترين مورچه است و يا به معناى ذرات سبك پراكنده در هوا. البته امروز به اتم نيز ذرّه مى‌گويند. در تفسیر آمده است منظور از «یَرَه: آن را خواهد دید»، «نتیجه عمل» یا «نامه عمل» یا «خود عمل» است.[۱۲] بنابر نظر سوم، یعنی شخص در قیامت، خود عمل را مشاهده می‌کند، این دو آیه و نیزجمله «لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ» درآیه ۶ بر تجسم اعمال دلالت می‌کنند.[۱۳]
هر کس هموزن ذره‌ای نیکی کند، آن نیکی را ببیند (آیه ۷)
این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشته است:
توبه کن مردانه سر آور به ره
که فمن یعمل بمثقال یره[۱۴]
پاسخ به یک شبهه
ممکن است این سوال به ذهن بیاید که آیاتی از قرآن دلالت دارد بر حبط و بى نتیجه شدن اعمال خیر به خاطر پاره اى عوامل ، و آیاتى که دلالت دارد بر انتقال اعمال خیر و شر اشخاص به دیگران ، مانند انتقال حسنات قاتل به مقتول ، و گناهان مقتول به قاتل ، و آیاتى که دلالت دارد بر اینکه در بعضى توبه کاران گناه مبدل به ثواب مى شود بنابراین این گروه افراد چگونه اعمالشان را مشاهده می کنند؟ پاسخ این است که این دسته از آیات حاکم بر این دو آیه است ، و بین دلیل حاکم و محکوم منافاتى نیست ، مثلا آیاتى که دلالت دارد بر حبط اعمال خیر ، چنین شخصی در واقع پس از حبط عملی ندارد که بخواهد مشاهده بکند و همچنین قاتلى که نگذاشته مقتول زنده بماند و عمل خیر انجام دهد، اعمال خیرش را به مقتول مى دهند، و خودش عمل خیرى ندارد تا آن را ببیند، و یا توبه کننده ای که گناهش تبدیل به حسنه مى شود، گناهی برایش نمانده که بخواهد مشاهده بکند. [۱۵]
شأن نزول
از مقاتل بن سلیمان نقل شده است آیه هفتم و هشتم سوره زلزله (که می‌گوید هرکس ذره‌ای نیکی یا بدی کند، (نتیجه) آن را خواهد دید) در مورد دو نفر نازل شد. یکی از آنها کسی بود که می‌گفت آیه «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّه: و خوراک را با اینکه دوستش دارند به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند.»[۱۶] مرا از انفاقِ مال منع می‌کند؛ چراکه آنچه دارم بسیار کم است و محبوب من نیست، و دومی کسی بود که می‌گفت گناهان کوچک به ما ضرری نمی‌رسانند.[۱۷]
فضیلت سوره زلزله
مقالهٔ اصلی: فضائل سور
در تفسیرمجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است، هر کس این سوره را تلاوت کند، مانند این است که سوره بقره را قرائت کرده و پاداشی که به او داده می‌شود همچون پاداش کسی است که یک‌چهارم قرآن را تلاوت کرده است. همچنین از آن حضرت نقل شده سوره زلزله به منزله رُبع (یک‌چهارم) قرآن است.[۱۸]
از امام صادق(ع) نیز روایت شده است از قرائت «اذا زلزلت» خسته و ملول نشوید. هر آن كس که در [نماز] نافله‌اش آن را قرائت کند، خدا او را هرگز به زلزله گرفتار نمی‌کند و با زلزله یا صاعقه يا آفتی از آفت‌های دنیا نمی‌میرد و هر گاه بمیرد، خدا او را به بهشت امر می‌کند. پس خداوند سبحان می‌فرماید: بندهٔ من! بهشتم را براى تو مباح كردم، در هر کجای آن خواستی ساکن شو که هيچ مانع و دافعی براى تو نیست.[۱۹]
سوره زلزله در دستورالعمل نماز جعفر طیار آمده است، در رکعت اول بعد از حمد، سوره زلزله خوانده شود.[۲۰] خواندن دو رکعت نماز در شب جمعه در هر رکعت «حَمد» و «پانزده مرتبه» سوره «زلزال» مستحب است در روایت است هرکه این نماز را بجا آورد، خداوند او را از عذاب قبر و هول و هراس قیامت ایمنی دهد. [۲۱]سید بن طاووس در جمال الاسبوع در چگونگی نماز امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌گوید چهار رکعت است در دو رکعت اول بعد از «حمد» پانزده مرتبه سوره «إذا زلزلت» و در دو رکعت دوم بعد از «حمد» پانزده مرتبه «توحید». خواندن این نماز در روز جمعه افضل است.[۲۲]
