سوره دُخان چهل و چهارمین سوره و از سورههای مکی قرآن است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آنرو دُخان نامیدهاند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای کافران سخن گفته است.
سوره دخان، قرآن را نازلشده در شب قدر معرفی میکند و به کافران که در قرآن شک میکنند، هشدار به عذاب میدهد. در این سوره همچنین داستان حضرت موسی و قوم بنیاسرائیل و قوم فرعون آمده است.
درباره ثواب قرائت سوره دخان، از جمله از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره دخان را در شب جمعه بخواند، گناهانش آمرزیده خواهد شد. در کتاب مفاتیح الجنان یکی از اعمال شب ۲۳ رمضان قرائت سوره دخان بیان شده است
فضیلت و خواص سوره دخان
مقالهٔ اصلی: فضائل سور
طبق حدیثی از پیامبر، هر کس سوره دخان را در شب جمعه بخواند، گناهانش آمرزیده خواهد شد.[۷] همچنین از امام صادق نقل شده است هر کس سوره دخان را در نمازهای واجب و مستحب بخواند، خداوند در روز قیامت او را همراه با مؤمنان محشور خواهد کرد و او را در سایه عرش خود قرار دهد و در محاسبه اعمال بر او آسان خواهد گرفت و نامه عملش را به دست راستش خواهد داد.[۸] در کتاب مفاتیح الجنان یکی از اعمال شب ۲۳ رمضان (از شبهای قدر)، قرائت سوره دخان بیان شده است.[۹]
آیات مشهور
﴿كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ٢٥ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ ٢٦ وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ ٢٧ كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ ٢٨ فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ ٢٩﴾ [دخان:25–29] ﴿[وه] چه باغها و چشمهسارانی [که آنها بعد از خود] بر جای نهادند ٢٥ و کشتزارها و جایگاههای نیکو ٢٦ و نعمتی که از آن برخوردار بودند ٢٧ [آری] این چنین [بود] و آنها را به مردمی دیگر میراث دادیم ٢٨ و آسمان و زمین بر آنان زاری نکردند و مهلت نیافتند ٢٩﴾
این آیات در باره قوم بنی اسرائیل(فرعونیان) پس از غرق شدنشان در دریا و اشاره به امکاناتی است که از آنها بهرهمند بودند. [۱۰] ولی در گزارشهای تاریخی است که امام علی (ع) در مسیر رفتن به جنگ صفین وقتی به مدائن (ساباط شهر بَهُرَ سیر)رسید در ایوان کسری و آثار به جا مانده از آنها گردشی کرد و شنید که یکی از یارانش این بیت شعر از ابن يعفر التميمي را می خواند:
جرت الرياح على مكان ديارهم
فكأنما كانوا على ميعاد
بادها بر ديار آنها برگذشت گويا از پيش وعدهاى داشتند. [۱۱]امام (ع) به او فرمود چرا نمیگویی: ‘كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ*فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ *وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ*وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ*كَذَٰلِكَ ۖ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ *فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ…آنگاه امام فرمود اینان کسانی بودند که از دیگران (قدرت و شکوه) را به ارث بردند و اینک خودشان و آثارشان میراث دیگران گشته است.ايشان شكر نعمت به جاى نياوردند و بر اثر گناه ، دنيايشان را از آنان ستاندند.از کفران نعمت بپرهيزيد تا عذاب بر شما فرو نيايد. [۱۲]شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان پس از نقل این واقعه میگوید: حاصل اين مقام را حكيم خاقانى به شعر درآورده آنجا كه فرموده
هان اى دل عبرت بين از ديده نظر كن هان
ايوان مداين را آيينه عبرت دان
پرويز كه بنهادى بر خوان تره زرين
زرين تره كو بر خوان رو «كم تركوا» برخوان[۱۳]
﴿إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ ٥١﴾ [دخان:51] ﴿به راستی پرهیزگاران در جایگاهی آسوده [اند] ٥١﴾
از آیه ۵۱ تا ۵۷ به گوشهای از نعمتهایی که متقین در قیامت از آن بهرهمند هستند اشاره شده است . «مقام امین» که که همان بهشت های دارای چشمهسارهاست جایی ثابتی است که متقین در آن از هر گونه ناخوشی مصون هستند. [۱۴]امام صادق(ع) در روایتی در تفسیر نورالثقلین در امان بودن از بلایا در دنیا را نیز از مصادیق این آیه برشمرده و با تقوا را کسی دانسته که در پی عمل کردن به چیزی باشد که خداوند دوست دارد و فرموده است هر بندهاى به آنچه خداوند عزّ و جل دوست دارد روى آورد، خداوند به آنچه او دوست دارد متوجه شود،و هر كس به خدا پناهنده شود خداوند او را حفظ كند،و هر كه خدا به او رو كند و او را حفظ كند، باكى ندارد كه آسمان به زمين افتد،يا بلايى فرود آيد كه همۀ مردم زمين را فرو گيرد، او به وسيله تقوا در پناه خدا از هر بلايى محفوظ خواهد بود،آيا اين طور نيست كه خداوند مى فرمايد:«إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقامٍ أَمِينٍ». افراد با تقوا در مقام امن هستند. [۱۵]