سوره جمعه شصت و دومین سوره و از سوره‌های مدنی است که در جزء بیست و هشتم قرآن قرار دارد. این سوره به سبب بیان حکم نماز جمعه، جمعه نامیده شده است. خداوند در این سوره به اهمیت نماز جمعه می‌پردازد و به مسلمانان دستور می‌دهد هنگام برپایی نماز جمعه از خرید و فروش دوری کنند.
آیه پنجم درباره حمل‌کنندگان تورات و آیه نهم این سوره در بیان حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعهٔ او خواهد بود.
آیات مشهور سوره جمعه
آیه پنجم سوره جمعه، از مثل‌های قرآنی درباره یهودیان و آیه نهم درباره حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است.
آیه ۵
مقالهٔ اصلی: آیه ۵ سوره جمعه
﴿مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ٥﴾ [جمعه:5] ﴿مثل کسانی که [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مکلف گردیدند] آنگاه آن را به کار نبستند همچون مثل خری است که کتاب‌هایی را برپشت می‌کشد [وه] چه زشت است وصف آن قومی که آیات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمی‌نماید ٥﴾ [جمعه:5]
این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اکرم(ص)، به دین اسلام نگرویدند و آنان را مصداق عالمان بی عمل قرار داد.[۱۴] در برخی روایات آمده است آنان می‌گفتند آیین محمد(ص) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیقاً خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چراکه بشارت ظهور پیامبر اکرم در آن آمده است.[۱۵]این ابیات سعدی اشاره به این آیه قرآن دارد
علم چندان که بیش‌تر خـوانی
چـون عمل در تو نیست نادانی
نـه مـحـقّـق بـود نـه دانشمند
چـارپایی بـر‌او کتـابی چـنـد[۱۶]
آیه ۸
﴿قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ٨﴾ [جمعه:8] ﴿بگو آن مرگی که از آن می‌گریزید قطعا به سر وقت‌شما می‌آید آنگاه به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده خواهید شد و به آنچه [در روی زمین] می‌کردید آگاهتان خواهد کرد ٨﴾ [جمعه:8]
آیه سه پیام را به یهودیانِ گریزان از مرگ اعلان می‌کند که عبارتند از: خطابودن فرار از مرگ، زیرا مرگ به سراغشان می‌رود؛ خطا بودن ناخوش داشتن مرگ (لقاءالله) زیرا به پیشگاه خدا برای محاسبه اعمالشان بازگردانده خواهند شد و سوم این که که هیچ یک از اعمالشان (ظاهری و پنهانی) بر خدا پوشیده نیست، و مکر و نیرنگشان جز به خودشان بر نمى‌گردد، چون خداوند عالم به غیب و شهادت (حضور) است. هم‌چنان در آیه اشاره است به حقانیت مرگ، معاد، حساب در قیامت و آگاه شدن انسان‌ها از حقیقت کارهایی که در دنیا کرده‌اند. [۱۷]
آیه نماز جمعه (۹)
مقالهٔ اصلی: آیه نماز جمعه
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ٩﴾ [جمعه:9] ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون برای نماز جمعه ندا درداده شد به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید اگر بدانید این برای شما بهتر است ٩﴾ [جمعه:9]
عده‌ای از فقهای شیعه و اهل سنت برای اثبات وجوب نماز جمعه به این آیه و احادیث متعددی[۱۸] استناد کرده‌اند.[۱۹] البته برخی نیز دلالت آیه را بر وجوب نپذیرفته‌اند.[۲۰] اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم حکم خاص خود را دارد؛ برخی آن را حرام، عده‌ای آن را واجب تعیینی و برخی دیگر آن را واجب تخییری دانسته‌اند.[۲۱] بنابر نظر فقیهانی که نماز جمعه را در زمان غیبت امام زمان، واجب تعیینی نمی‌دانند، خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه یا در هنگام اقامه نماز جمعه حرام نیست.[۲۲]
آیات نهم تا یازدهم سوره جمعه جزو آیات الاحکام نیز دانسته شده است.[۲۳] برخی از مفسران براین باورند که جمله «وَ ذَرُوا البَیع» (تجارت را رها کنید)، تنها از تجارت نهی نمی‌کند؛ بلکه از هر کاری که انسان را از نماز جمعه باز دارد، نهی می‌کند و دلیل این مسئله راسیاق آیه دانسته‌اند است که دلالت می‌کند هنگام برپایی نماز جمعه هرگونه مشغولیتی به‌جز آن جایز نیست؛[۲۴]
تفسیر نور :
در تربيت دينى، هم تشويق لازم است، «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»
هم فرمان لازم است، «فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللَّهِ»
هم نهى لازم است، «ذَرُوا الْبَيْعَ»
هم استدلال لازم است. «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»
قرائتی، تفسیر نور، ج۱۰، ص۴۳
آخرین آیه (۱۱)
از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است: با پیامبر(ص) نماز جمعه می‌خواندیم که کاروان تجاری رسید و مردم (نمازگزاران) به سوی کاروان پراکنده شدند و به جز دوازده نفر کسی باقی نماند که من هم جزو آنان بودم. پس این آیه نازل شد: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً…: و چون داد و ستد يا سرگرمی‌ای ببينند، به سوى آن روى می‌آروند و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترک مى‌کنند».[۲۵]
در نقلی دیگر آمده است مردم مدینه گرسنه بودند و آذوقه هم گران شده بود که کاروان تجاریِ دحیة بن خلیفه وارد مدینه شد و نمازگزاران به سوی او شتافتند و عده کمی باقی ماندند. پس آیه مذکور نازل شد و پیامبر(ص) گفت: اگر همه مسلمانان می‌رفتند، آتش آنان را فرا می‌گرفت.[۲۶] گفته شده کسانی که اطراف پیامبر ماندند، علی بن ابی‌طالب، حسن، حسین، فاطمه، سلمان، ابوذر، مقداد و صُهَیب بودند.[۲۷]
فضیلت و خواص
مقالهٔ اصلی: فضائل سور
در فضیلت تلاوت سوره جمعه آمده است خداوند به تلاوت‌کننده سوره جمعه، به ازای هر کسی که به نماز جمعه می‌آید یا نمی‌آید، ده حسنه پاداش می‌دهد.[۲۸] یا اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعه او خواهد بود.[۲۹] همچنین آمده است قرائت سوره جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشای شب جمعه[نیازمند منبع] و نیز خواندنش و خواندن منافقون در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه مستحب است.[۳۰] در خواص این سوره نیز نقل شده است وسوسه شیطان و ترس را انسان دور می‌کند.[۳۱]
